سکنجبین یا سرکه انگبین چیست؟

سکنجبین یا سرکه انگبین از اشکال مهم دارویی در طب سنتی ایران هستند که از سرکه و عسل یا شکر به عنوان اجزای پایه و انواع اجزای افزودنی دیگر مانند گیاهان دارویی مختلف در تهیه آن استفاده می شود. این فراورده از منظر منابع طب سنتی ایران دارای کاربردهای فراوان در حفظ صحت انسان و درمان بیماران است. با عنایت به تأکید منابع طب سنتی بر استفاده از سکنجبین ها و تنوع زیاد این فراورده در طب سنتی ایران، توجه بیشتر به آن می‌تواند منجر به بهره مندی هرچه بیشتر جامعه از خواص درمانی و حفظ سلامتی این فراورده شود. در ادامه با سالم بازار برای معرفی سکنجبین یا سرکه انگبین همراه باشید.

ترکیبات و خصوصیات سکنجبین یا سرکه انگبین

سکنجبین ها از اشکال دارویی مهم طب سنتی ایران اند که دارای کاربرد فراوان در دستورات حفظ سلامتی و نسخ درمانی هستند. شیخ الرئیس، ابوعلی سینا آن را دستاورد حکمای فارسی زبان می داند که از ایران به کشورهایی مانند یونانی قدیم نیز رسیده است.

سکنجبین معرب واژه پارسی سکنگبین یا سرکه انگبین است. این واژه از دو کلمه «سک» به معنای سرکه و «انگبین» به معنا شهد یا عسل ترکیب شده است که نشان دهنده نوع ترکیب های پایه مورد استفاده در ساخت سرکه انگبین یا سکنجبین هاست. همچنین در منابع طب سنتی ایران از سکنجبین به عنوان شراب (شربت) سرکه یاد شده است، بدین معنی که این فراورده یک نوع شکل دارویی مایع از سرکه است که در فرایند شربت سازی به عنوان جزء پایه مورد استفاده قرار گرفته است. در یونان قدیم به سکنجبین “اودرمالی” گفته می شده است و گفته می شود نوعی از آن که اختصاصا از سرکه و عسل ساخته شده بود به ” اکسومالی” معروف بوده است. به نظر می رسد که واژه “Oxymel” که امروزه در زبان انگلیسی برای سکنجبین به کار برده می شود از این واژه گرفته شده است.

حکمای طب سنتی ایران برای تبیین آثار و مکانیسم عمل داروهای مرکب، از خواص اجزای آنها بهره می برده اند. یکی از مهمترین استنادات حکمای طب سنتی ایران برای استدلال به خواص هر دارویی، طعم و مزه آن است. طعم های اصلی در منابع طب سنتی ایران ۹ طعم است و ترشی یکی از این طعم هاست که افعال خاص بدان نسبت داده می شود. از منظر داروشناسی طب سنتی ایران عموم غذاها و داروهای ترش به سبب برودت (سردی)، ماییت (جزء آبی) و لطافت جوهرشان می توانند ملطف، مقطع، جالی، مفتح مجاری و سدد، منفذ (نفوذدهنده)، مرخی (سست کننده) بوده و ایجاد برودت و رطوبت کنند که البته این افعال با توجه به شدت ترشی آنها دارای مراتب خواهد بود. در منابع طب سنتی ملطف به معنای لطیف کننده است و به داروهایی گفته می شود که با حرارت معتدله خود خلط غلیظ را رقیق می کنند. مقطع به معنای جداکننده، به داروهایی گفته می شود که به سبب قوت حرارت و لطافت و نفوذ خود بین خلط لزج و سطح عضو چسبده بدان نفوذ کند و خلط مذکور را بدون تصرف در قوام آن دفع کند. جالی، به معنای پاک کننده، به داروهایی گفته می شود که با قدرت جلای خود رطوبات لزج را از سطح عضو و دهانه مجاری جدا و دفع کند. مفتح، به معنای گشاینده انسدادها، به داروهایی گفته می شود که مواد عامل انسداد را از داخل مجاری و منافذ اعضا به سوی خارج به حرکت درآورد.

بر این اساس و همچنین با توجه به داروهای گیاهی فراوانی که در ساخت انواع سکنجبین یا سرکه انگبین به کار برده می شود، خواص فراوان درمانی و حفظ سلامتی برای سکنجبین شمرده شده است که آن را در زمره پرکاربردترین داروهای طب سنتی ایران قرار می دهد به نحوی که منابع مختلف در بخش های مختلف از آن یاد کرده و به ذکر خصوصیات آن پرداخته اند.

انواع سکنجبین

سکنجبین یا سرکه انگبین به طور کلی از دو قسمت پایه و مواد مؤثره تشکیل شده است. جزء پایه سکنجبین که در اصل همان سکنجبین ساده است با استفاده از دو جزء حلو (شیرین) و حامض (ترش) ساخته می شود. برای بخش ترش می‌توان، از انواع سرکه های انگوری، سرکه سیب، آب لیمو، آب نارنج و غیره استفاده کرد. حتی می توان از یک سرکه مانند سرکه انگوری با درجات مختلف ترشی، انواع سکنجبین را تهیه کرد. برای بخش شیرین نیز می توان از عسل، شکر سرخ، شکر قهوه‌ای و امثال آن استفاده کرد. با توجه به انتخاب این اجزا می توان سکنجبین های متنوع با کاربردهای متفاوت تهیه کرد.

همچنین نسبت اجزای ترش و شیرین به کار رفته در تهیه سکنجبین است که باعث تغییر در طبیعت نهایی آن و در نتیجه نحوه و شدت اثر درمانی آن می شود. از سوی دیگر با افزودن انواع داروهای گیاهی به سکنجبین پایه در حین ساخت انواع متنوعی از سکنجبین های مختلف با کاربردهای متفاوت قابل استحصال است.

شیوه متداول افزودن این داروهای گیاهی به سکنجبین پایه بدین ترتیب است که عصاره گیاه دارویی یا عرقیات آن در فرایند تولید سکنجبین یا سرکه انگبین مورد استفاده قرار می‌گیرد. و با توجه به تنوع اجزای اولیه و نسبت های آنها نمونه های متنوعی از سکنجبین قابل تهیه و استفاده است که می‌توان آن را برای فصول و مزاج های مختلف در افراد سالم به عنوان نوشیدنی مناسب توصیه کرد و بر اساس نحوه اثر درمانی نیز برای درمان بیماری های مختلف به صورت اختصاصی تجویز کرد.

کاربرد سکنجبین در حفظ سلامت

از دیدگاه حکمای طب سنتی، سکنجبین به عنوان یک ترکیب حافظ صحت و سلامتی شناخته شده است و عمده منابع طب سنتی بر این موضوع اتفاق نظر دارند. از دیدگاه منابع مذکور سکنجبین، خصوصا نوع ساده آن متناسب با همه بدنها و مزاج‌ها است و عنوان «موافق جمیع امزجه» بدان داده شده است. شیخ الرئیس ابوعلی سینا سکنجبین یا سرکه انگبین را از بهترین شربت‌ها می داند و اظهار می دارد: «بهترین اشربه در همه مزاج ها و سن ها برای حفظ صحت سکنجبین است و مجاری باریک را باز می کند و اجازه نمی دهد که کیموس غلیظ (اخلاط و مواد غذایی ناشی از هضم) در آن محتبس (حبس) شود.”.

همچنین محمد بن زکریای رازی هدف استفاده از سکنجبین را به دو علت می داند: یکی رفع تشنگی و ایجاد سردی و دیگر تلطیف مزاج و تقطیع اخلاط و فرونشاندن گرمی و جلای معده به عنوان اموری که در حفظ صحت انسان نقش مهمی دارند. همچنین وی در رساله اختصاصی که فواید سکنجبین را بیان کرده است، یکی از مهم ترین عوامل حفظ سلامتی را، جلوگیری از بسته شدن رگها در بدن می داند و برای سکنجبین به جز افعال و خواص اشاره شده خاصیت باز کردن رگ ها بدون ایجاد گرمی را نیز شرح می دهد.

کاربرد سکنجبین در درمان

عمده کاربرد درمانی سکنجبین ساده، درمان بیماری های با غلبه گرمی و خصوصا غلبه گرمی و خشکی و در اصطلاح بیماران دچار سوءمزاج صفرا است. همچنین در مورد اثرات عمومی سکنجبین ها اشاره شده که تشنگی را برطرف می کند، باعث سکون صفرا می شود، کام و دهان را مرطوب نگه می دارد و سده و گرفتگی‌های اندام های داخلی را باز کرده، خلط رقیق را به شکل ادرار از رگها بیرون می کند و چه بسا می تواند طبع را خیسانده و باعث اسهال شود. جرجانی سکنجبین یا سرکه انگبین را مولد خون لطیف دانسته و ذکر می کند که سکنجبین خلط ها را لطیف و سینه را پاک کرده و سده و گرفتگی‌های کبد و طحال را می گشاید. عقیلی خراسانی در ذکر منافع سکنجبین یا سرکه انگبین، آن را در ساکن کردن صفرا، به خصوص زمانی که سرد نوشیده شود مؤثر دانسته و ذکر کرده که اگر در معده و روده ها رطوبتی باشد آن را نضج داده و پخته می‌کند و با اجابت طبع دفع می کند. همچنین از نظر وی، سکنجبین موافق کبد بوده و گرفتگی آن را می گشاید. از دیدگاه اهوازی: “از آنجایی که سکنجبین می تواند به سرعت به ناحیه کبد نفوذ کرده و خود را به بخش محدب کبد برساند، علاوه بر خواص ذکر شده، در بیماری های تب دار نیز مناسب است.

سکنجبین علاوه بر کاربرد مستقیم در حفظ سلامتی با درمان بیماری ها، به عنوان مصلح برخی مفردات مانند رطب، رازیانه، اسطوخدوس و برخی داروهای دیگر نیز مورد استفاده قرار می گیرد. بدین ترتیب که وقتی فرد بیماری به علت نوع بیماری خود نیازمند مصرف داروهای خاصی مانند اسطوخدوس است ممکن است به علت کیفیت گرم خود یا سایر خصوصیات، برای او عوارضی را ایجاد کند، مصرف همزمان سکنجبین با داروی مذکور به عنوان مصلح آن دارو از بروز عوارض نامطلوب پیشگیری می کند. البته مصرف خود سکنجبین نیز دارای محدودیت هایی است که این محدودیت ها در افراد با مزاج سرد مهم تر است. همچنین مصرف طولانی مدت آن در بیماری های سرد اعضایی مانند رحم، معده و تارهای عصبی مضر است و این عوارض در سردمزاج ها بیشتر بوده و با سرعت بیشتری اتفاق می افتد.

برای رفع این مشکل ما به سرکه انگبین، عرق نعنا اضافه می‌کنیم چراکه خوردن نعنا یا عرق آن به همراه سرکه یا ترشیجات، باعث رفع ضرر آن به اعصاب و اندام‌های با مزاج سرد می‌شود. از سوی دیگر نعنا از دیدگاه طب سنتی، مسخن است یعنی باعث گرم شدن عضو می‌شود. مفرح است یعنی به دلیل داشتن لطافت، مزاج و اخلاط و روح حیوانی و نفسانی را تلطیف می‌کند و حزن و اندوه را از بین می‌برد و مقوی قلب و مغز و کل بدن است. معرق است یعنی به دلیل حرارت و لطافت، رطوبت‌ها و اخلاط مضر حبس شده را از طریق پوست دفع می‌کند. و همچنین محلل (تحلیل برنده) فضولات سرد و بلغم بوده و به رفع غلظت خون کمک می‌‌کند و به طورکلی در پاکسازی معده و روده و کبد به سرکه انگبین کمک می‌کند. در ادامه برخی از خواص دارویی سکنجبین یا سرکه انگبین بیان شده است.

۱- سبب کاهش غلظت خون می شود.

۲- صفرا بر است

۳- منضج سودا است

۴- تنظیم کننده آنزیم‌های کبدی است.

۵- در درمان هپاتیت B و C مؤثر است.

۶- سم زدا است.

۷- در درمان ترک اعتیاد مفید می باشد.

۸- نوشیدن آن برای افراد دارای غلبه خون قبل از حجامت مناسب است.

۹- کاسترول را کنترل می کند.

۱۰- تری گریسیرید را کنترل می نماید.

۱۱- سردردهای عصبی گرم را درمان می کند.

۱۲- خشم و تند خویی گرم را کنترل می نماید.

۱۳- برای خارش صفراوی مفید است.

موارد منع مصرف سکنجبین

– در معده‌های سرد و ضعیف

– مبتلایان به ضعف اعصاب

– مبتلایان به دردها و مشکلات رحمی

– مبتلایان به تکرر و قطره قطره آمدن ادرار و سایر مشکلات مثانه

– مبتلایان به زخم‌های گوارشی

– در زمان حالت تهوع

توجه: در این موارد هرقدر ترشی سکنجبین بیشتر باشد عارضه آن بیشتر خواهد بود. کسانی که دچار سرماخوردگی شده اند وآنهایی که مبتلا به رعشه و دردهای عصبی هستند حتما باید از سکنجبین دوری کنند.

https://salembazar.ir/product/oxymel/